Tag Archief van: rouw

Juist nu! Ritueelbegeleiding in Coronatijd

Hoe doe je dat, verbinden als je sociaal moet onthouden? Als de maatregelen om de viruscurve te bedwingen ons belemmeren in onze vaste uitvaartgewoontes? Juist nu belangrijker dan ooit: ritueelbegeleiding in Cornonatijd.

Afscheid nemen in crisis

Terwijl we allemaal zoeken naar verse routines in het dagelijks leven, met thuiswerken en kinderen in huis, met ‘social distancing’, en toch de oudjes in de straat willen bijstaan, staan we er nauwelijks bij stil hoe het moet zijn als je NU, deze week voor altijd afscheid van iemand moet nemen. Zonder horeca. Zonder alle mensen die om hem of haar gaven. Zonder arm om je heen. Zonder knuffel als de woorden tekort schieten. Maar ook: wat nou als er iemand overlijdt die je wel dierbaar was, maar waar je niet tot de binnenste cirkel behoort? Hoe neem je dan afscheid?

Even geen maatwerk

Ritueelbegeleiding is normaliter maatwerk: voor elke uitvaart zoek ik naar de juiste taal, de juiste symboliek die past bij deze familie. Maar als dat niet mogelijk is, omdat de tijd er niet is, omdat de regelgeving van deze crisistijd ons hierin in de weg staat, dan moeten we iets anders bedenken. Hoe verbinden we een besloten afscheid aan een grotere sociale cirkel? Hoe bouwen we een brug tussen besloten viering nu, en publieke viering later?

Vieren, wat betekent dat?

Terug naar het woord ‘vieren’ wat betekent dat? Vieren doet ons denken aan ‘feest’. Maar het betekent ook ‘eren’, of ‘stilstaan bij’. Als je niet welkom bent bij de uitvaartviering vanwege virusrestricties, hoe kun je dan toch eren, of stilstaan bij? En hoe maak je die buitenste kringen, die mee stilstaan bij jouw dierbare voelbaar?

Kaart:

Voeg een ansichtkaart met een foto of een symbool toe aan de rouwkaart & vraag alle mensen die mee-‘vieren’ een woord, anekdote, herinnering op die ansicht te schrijven en terug te sturen. Zo krijg je een testament van herinneringen, waar je troost uit kunt putten, terwijl de buitenste kringen hun meeleven kunnen betuigen, en stil kunnen staan bij hun eigen verdriet.

Licht:

Stuur een theelichtje mee met de rouwkaart & vraag of alle mensen die mee-‘vieren’ op hetzelfde moment hun lichtje branden. Laat ze een foto delen van het lichtje en de rouwkaart via Social Media, mail of whatsapp. Zo maak je de verbinding tussen de viering thuis en de viering in besloten kring.

Speech:

Neem de speech voor je dierbare & deel deze met alle rouwenden. Jouw woorden mogen breed gehoord worden, en zullen reacties oproepen, waardoor je je minder alleen kunt voelen. (Voordeel is, dat je er zelfs een paar keer op kunt oefenen, tot hij goed voor je voelt)

Symbool:

Plaats bij de besloten viering een symbool in plaats van een bloemstuk op de kist. De sigaar van vader, het handwerk van moeder, het tuingereedschap van opa, iets tastbaars en bewaarbaars. Maak er foto’s van, en bewaar het symbool. Als er later een publieke viering komt, dan is dit symbool de verbinding tussen besloten en publiek, en kan in de plaats staan van het lichaam, waarvan we al afscheid hebben genomen.

Ritueelbegeleiding in Coronatijd

Hecht je waarde aan deze symboliek, of aan het betrekken van bredere sociale kring, aarzel dan niet om contact op te nemen. Mijn collega-vakmensen en ik verstáán de kunst van rituelen. Van werken met belemmeringen & rafelrandjes. Wij zorgen, juist nu, met ritueelbegeleiding in Coronatijd, voor verbinding, voor viering, voor een beter vertrekpunt in rouw.

 

 

Maretak: van Frigga en Baldr

Zoenen onder de mistletoe is een dingetje geworden met kerst. Maar ken je het verhaal van de maretak? Het verhaal van de trotse moeder Frigga, haar allermooiste en beste zoon Balder? En hoe de maretak het instrument werd van de ondergang én de liefde?

Baldr

Frigga is een prachtige Noordse godin. Zij is de eega van Odin, de eerste onder de godinnen en zij spint de wolken om er de toekomst in te lezen. Zij en Odin krijgen met de winterwende een prachtige zoon, Baldr. Baldr is de god van schoonheid, van licht en lente, want waar er oorlog is, brengt Baldr rust en een veilige haven. In de wrede, ijskoude bergen, maakt Baldr een beschutte vallei met bloeiende bloesems. In de koude, harde aarde, creëert hij goud en edelstenen. Zijn vrolijke lach, zijn genade en zijn licht zijn overal geliefd.

Frigga

Als Frigga in haar wolkenspinsel leest dat Baldr vroeg zal sterven, slaat haar de schrik om het hart. Ze gaat op reis om van alle levende wezens bescherming voor haar zoon te vragen. Alle dieren op aarde zeggen graag hun medewerking toe: geen van hen zal Baldr kwaad doen. Alle planten en bomen, geworteld in de aarde doen hetzelfde: niets kan Baldr deren. Ook de luchtwezens krijg een bezoek van Frigga, en ook zij buigen voor licht en liefde. Tevreden keert Frigga terug naar Asgard: haar zoon is beschermd. De goden hebben onderling het grootste plezier: zij gooien takken en stenen naar Baldr, en goedgemutst wuift hij alles weg: onaantastbaar.

Loki

Zijn broer Loki, de god van tweespalt en listigheid, is jaloers op de alom geliefde Baldr. Hij trekt de wereld in op zoek naar een manier om Baldr kwaad te doen, en komt uit bij de Maretak. Maretak heeft geen wortels in de aarde, want maretak woont op de eikentakken. En Maretak is ook geen luchtwezen, want verbonden aan de eik. Noch de luchtbelofte, noch de aardebelofte geldt voor de Maretak, en dus snijdt Loki een pijl van diens hout. De volgende keer dat Baldr bekogeld wordt door zijn vrienden en familie, haal Loki hun blinde broer Hodr over om zijn boog op Baldr te richten, en hij legt daar snel de maretakpijl op. En zo schiet Hodr zijn eigen broer neer. Baldr sterft, en gaat naar de hel. Frigga is buiten zichzelf van verdriet, en probeert hemel en aarde te bewegen om haar zoon uit de hel te bevrijden, maar het mag niet baten.

Maretak

Maretak ziet wat zij heeft gedaan: Onwetend is de liefde, het licht en de lente gedoofd door haar pijl. Maretak belooft aan Frigga het enige wat ze nog kan beloven: In alle tijden die nog komen, maar vooral als het verlies en de rouw rond de winterwende het grootst is, zal maretak een rol spelen in de liefde. Voortaan zal iedereen die onder de maretak loopt, staat, of danst elkaar zoenen. En zo zal zij de liefde in de wereld vergoten. Frigga huilt bittere tranen van verdriet om het verlies van haar zoon, en tranen van geluk over het gebaar van de maretak. Haar tranen stollen in de maretak tot zilverwitte besjes.

En zo werd de maretak, noch van de aarde, noch van de lucht, het symbool van ondergang én van liefde.

De tranen van Frigga

 

Papadag

Papadag

Papadag.

Er wordt in de klaslokalen druk geknutseld, de croissantjes zijn al de hele week in de aanbieding & alle online winkels doen nog snel een speciale vaderdagactie. Want, cadeaus!

Omdat ik vaak in gezinnen kom, die een grote verandering doormaken, weet ik ook hoe lastig het soms kan zijn, om de hele week aan zoiets onhandigs als ‘vaderdag’ herinnerd te worden, als de jouwe er niet meer is.

Sommige mensen steken hun vingers in hun oren, en willen er niets over horen. Negeren de hele dag & iedereen die er wel aan meedoet, ook. En dat mag. Of misschien wil jij het toch een beetje vieren. Bak jij een extra croissantje, ook al wordt die niet meer opgegeten. En dat mag. Misschien zeg je er niks over, maar denk je toch wel extra veel aan hem zondag. En dat mag. Misschien wil jij toch ook gewoon een gedichtje of een knutsel voor hem maken. En dat mag ook. Doe zondag wat bij jou past, en voel je hoe jij je voelt. Want dat mag dus. Ben jij een van die mensen die moet missen? Is vaderdag lastig voor jou?

Mijn eigen Papa

Ik heb mijn vader nog. Hij heeft ons wel een paar keer laten schrikken, het afgelopen jaar, maar hij is er nog. En daar ben ik dankbaar voor. Want het geeft mij de kans om hem te laten weten, dat ik hem enorm bewonder. Om zijn kennis, om zijn trouw, om zijn standvastigheid (oké, koppigheid..) en om de onvoorwaardelijke liefde, die zelden wordt uitgesproken, maar altijd stroomt. Ik ben er trots op jouw dochter te mogen zijn, en een heel klein beetje op je te mogen lijken. En ik koester je met heel mijn hart. Elke dag, maar vooral op papadag. <3

De wetenschap van het ritueel

De wetenschap van het ritueel

Ik krijg vaker de vraag: wat doet zo’n ritueel nou? Hoe zorgt het ervoor dat mijn afscheid mooier of gezonder is? Een en ander wordt mooi uitgelegd in een artikel van The Conversation. Over waarom we afscheidsrituelen nodig hebben: de wetenschap van het ritueel!

Afscheidsrituelen over de hele wereld

Het artikel noemt eerst een paar afscheidsrituelen uit verschillende culturen die tot onze (Westerse) verbeelding spreken. Oude beschavingen gaven al voorwerpen en schatten met de overledene mee naar het hiernamaals. Ook het inzetten van professionele rouwers komt in verschillende culturen voor. Zij vangen tranen, zingen, huilen, zetten de toon van het verdriet. (Dit lijkt mij een fantastische ervaring, maar dat terzijde 🙂 ) Op bepaalde plekken worden de overledenen gemummificeerd om ze zo lang mogelijk te kunnen betrekken in het gewone leven. In de Tibetaanse ‘sky burials’, wordt de overledene aan de elementen overgeleverd. En neemt Moeder Natuur het opruimen van het lichaam voor haar rekening. Allemaal rituelen die door de cultuur of het geloof van die groep mensen gedragen wordt. Je hoeft niets uit te leggen. Alles gaat zoals het altijd gaat en alle betrokkenen weten hoe, voelen waarom, en doen de handelingen die ze moeten doen.

Verzonnen rituelen?

Vaak hoor ik bij het eerste contact met ‘mijn’ families dat ze ‘geen poppenkast’ willen, ‘geen poespas’. De viering moet mooi en eigen zijn, maar het mag ook niet te buitenissig. En als ik uitleg dat een ritueel écht iets toevoegt, dat het houvast biedt voor later op je rouwpad, is dat soms lastig om te vatten. Maar hoe werkt dat dan bij zo’n ‘verzonnen’ ritueel? Op welke manier vervult een nieuw ritueel de behoefte aan troost, aan houvast?

De wetenschap van het ritueel

Op Harvard University zijn experimenten gedaan die laten zien dat zelfs zelfverzonnen rituelen ervoor zorgen dat mensen minder intens rouw ervaren. Doordat wij  iets kunnen doen, vergroot het ons gevoel van controle. Rituelen zorgen ervoor dat we ons minder hulpeloos voelen. Andersom laat onderzoek ook zien dat mensen die helemaal niets doen aan afscheidsrituelen juist vaker last hebben van langere, of complexere rouw.

Naast dat rituelen ons grip geven op de rouw die we ervaren, zorgt het samen uitvoeren ervan er ook voor dat we minder stress ervaren, en vergroot het de sociale cohesie. Het gevoel dat we samen in hetzelfde schuitje zitten, reduceert ook de onrust. Gedeelde smart is halve smart!

Uit het artikel:

De wetenschap van het ritueel

Experiments conducted at Harvard University, for example, showed that rituals – even simple rituals just invented by the researchers – reduce people’s feelings of grief, including grief over the death of a loved one. These studies also revealed that rituals aid bereavement by increasing people’s sense of control. That is, rituals help us to feel less helpless in the face of loss. This evidence also complements previous findings from studies that associate absence of mortuary rituals with prolonged grief.

Rituals may also serve to stave off our own anxieties concerning mortality. Certainly, studies have shown that people’s behaviour becomes ritualised – more rigid and repetitive – when they are put in stressful situations, which researchers interpret as being a means of reducing anxiety. Furthermore, group rituals, particularly those involving synchronous behaviour, also foster a sense of social cohesion that can help us to feel more physically formidable: rituals bind us together, which helps us when we are feeling threatened.

 

Geen poppenkast, dus. Geen poespas. Maak in jouw afscheidsviering ruimte voor een ritueel. En ervaar zelf dat een ritueel je helpt om op een verantwoorde manier je rouw vast te pakken. Met een helend resultaat, door de wetenschap van het ritueel.

 

Science café: Dood, de Kunst van het Sterven

Een drukbezocht Science Café gisterenavond in Tivolivredenburg. Hoe kan dat ook anders met een onderwerk als ‘Dood, de kunst van het sterven”? De drie experts vertegenwoordigden een mooie ‘voor, tijdens, en na’ het sterven.

Voor

Als eerste wordt Saskia Teunissen geïntroduceerd: als Hoogleraar Palliatieve Zorg en Hospice Zorg heeft zij van als ons levenden een van de ruimste ervaringen met sterven en stervenden. Zij vertelt over het onderzoek dat gedaan wordt naar stervenden en hoe zij zich voelen. Mooi om te horen hoe palliatieve zorg zich richt op niet alleen de stervende, maar ook op de naasten. Ook hoor je in haar relaas de aandacht voor (daar zijn ze weer!) de vier niveaus van de mens. De fysieke aspecten van het stervensproces krijgen ruim aandacht, maar daarbij wordt ook de emotionele kant, de cognitieve insteek of het zingevingsaspect niet uit het oog verloren. Juist rondom sterven heel belangrijk!

Sketch Notes door @Skriptdesign

Dood, de kunst van het sterven

Tijdens

De tweede expert is Jean-Pierre Wils, is hoogleraar Praktische filosofie en bracht zijn visie op (veranderende) rouwrituelen ter tafel. Hij neemt waar dat we als rouwenden in onze drang naar individualisering en ons gebrek aan gedeelde wereldbeschouwelijke visie, niet meer de troost of houvast ervaren die uitging van een gezamenlijk gedragen (religieus) ritueel. In onze zoektocht naar een ‘uniek uitvaartevenement’, komt de aandacht steeds meer te liggen op biografie, op de overledene, in plaats van op het onvermijdelijke overgangsmoment van sterven, van het loslaten dat voor iedereen hetzelfde is. Fijn om te weten dat er steeds meer ritueelbegeleiders zijn, die juist in deze tijd van individualisering wél oog hebben voor wat elke nabestaande nodig heeft, hoe troost van een gezamenlijk ritueel kan doorwerken in het leven zonder, en hoe veel van mijn collega’s werken, niet vanuit een commercieel motief, maar vanuit de overtuiging dat de mens een intrinsieke behoefte heeft aan gedeelde ritualiteit.

Na

De ‘na’-mevrouw is Mariken Spuij. Haar boek ‘Rouw bij Kinderen en Jongeren’ is een absolute aanrader voor elke professional die met kinderen en verlieservaring werkt. Zij weet handig en snel een aantal rouwmythes te ontkrachten: alle rouw is normaal, er zijn verliesgerichte handelingen en herstelgerichte handelingen en verdriet en pijn hóren erbij. Haar ervaringen met gezinnen en kinderen in rouw geven snel inzicht wat zich allemaal kan voordoen en benadrukken dat elke rouw toch weer anders is, elke situatie verschillend.

Dood, de kunst van het sterven

Uit de vragenstellers spreekt weer de behoefte aan duidelijkheid: wat kunnen we doen om rouw te slim af te zijn, wat zijn ‘best practices’, hoe bereiden we ons het beste voor? Het antwoord: de natuur doet dat voor ons. Die zorgt voor het stervensproces. En de achterblijvers kunnen het beste maar goed opletten, luisteren, bespreken wat zij nodig hebben om een stap te zetten. Voor iedereen anders, voor elk mens opnieuw.

De dood laat zich niet ontrafelen, maar ze hoort er altijd doodgewoon bij. Net als poep. Want daarover gaat het volgende Science Café. Voor het blog van Studium generale over deze avond: klik hier. 

De prachtige Sketch Notes van gisterenavond zijn van de hand van @Skriptdesign